Енергетски ефикасен сообраќај и планирање - Мислење за Програмата и Планот за енергетска ефикасност на Град Скопје

Денес се одржува 8.седница на Советот на Град Скопје.

Материјалите од неа се јавно достапни тука, благодарение на Зелен Хуман Град и платформата Мој Град. 

На e-mail им го испративме следниот коментар кој се однесува на точка 12 и 13, односно за Предлог-Програмата за енергетска ефикасност на Град Скопје за период 2022-2024 (линк) и Предлог-Планот за енергетска ефикасност на Град Скопје за 2022 (линк).
Се надеваме ќе биде земен предвид во донесувањето или изменувањето на овие Програма и План. 

На кратко, енергетска ефикасност не е само фасади и прозори.

Начинот на превоз е едно од најгорливите прашања за енергетска ефикасност и Градот може да влијае на него преку подобро урбанистичко планирање на наредниот ГУП, преку сите регулациски и детални планови, преку планирање и изградба на велосипедски патеки, систем на изнајмување на точаци, паркинзи на различни локации/институции, добар систем на јавен превоз, задолжителен паркинг за велосипеди итн.

Целиот коментар може да го прочитате во продолжение:

-------------------------

Во целите на Програмата за енергетска ефикасност фокусот е на јавното осветлување и јавните објекти (промена на фасади и промена на прозорци). 

Воопшто не се третирани темите транспорт и урбанистичко планирање, иако и таму може многу да се постигне во поглед на енергетската ефикасност, а да се остане во рамки на надлежностите на Град Скопје.

Град Скопје е надлежен за донесување на генерален урбанистички план на Скопје, на сообраќајни и инфраструктурни проекти за улици итн. 

Град Скопје е надлежен за планирање на примарната мрежа на улици и на дел од сервисните улици, на сообраќајниот систем на градот, на системот за јавен превоз. 

Град Скопје може и треба да си постави за цел на таков начин да ги планира функциите во градот (градинки, училишта, пазари, паркови, домување и работни места), што граѓаните ќе прават пократки патувања и ќе трошат помалку енергенси, следствено ќе бидат и тие, и градот енергетски поефикасни. Пример: 15 minute city.

Ова Град Скопје може и треба да го направи преку урбанистичко планирање во следниот ГУП кое ќе води грижа и за енергетската ефикасност.

Градот Скопје може и треба да планира велосипедска мрежа на ниво на град (на секои 250 метри, според европските препораки) со цел граѓаните да можат да го користат велосипедот како превозно средство, а не само рекреативно. Велосипедот е најефикасно превозно средство во поглед на енергетска ефикасност, односно потрошувачката на енергија по патнички километар кај велосипедот изнесува 0.06 мегаџули и таа е помала дури и од пешачењето за речиси 3 пати, а споредено со автомобил, таа е помала за 35 пати, односно велосипедот е за 35 пати енергетски поефикасно превозно средство од автомобилот. 

Поддршката на велосипедот како енергетски ефикасно превозно средство Град Скопје треба да ја направи преку:

-Изработка на студија за велосипедска мрежа за новиот ГУП 2022-2032

-Грижа за велосипедска мрежа на сервисните улици во регулациските планови кои ги нарачува Град Скопје-Грижа за велосипедска мрежа во ДУП-овите за кои Комисијата за урбанизам на Град Скопје дава мислење -Изработка на проекти за улици, булевари, мостови кои задолжително вклучуваат издвоени велосипедски патеки и ленти

Град Скопје може и треба да планира мултимодален, а не автоцентричен сообраќаен систем во следниот ГУП 2022-2032.

Град Скопје може и треба да му посвети простор на јавниот превоз (специјални ленти за БРТ или трамвај) кој е просторно и енергетски поефикасен од автомобилите и посветувањето простор, со соодветно програмирање на системот, ќе значи намалување на метежот и потрошувачката на енергија за транспорт севкупно. 

Грижата нe треба да биде само на ниво на возило колку енергија се троши и да се бараат енергетски ефикасни автобуси, туку на ниво на систем: Целиот сообраќаен систем да е поодржлив и да троши помалку енергија.

Град Скопје може и треба да го разгледа и интегрирањето на железничкиот прстен во урбанистичкото планирање во следниот ГУП 2022-2032. Не постои енергетски поефикасен јавен превоз од железница.

Градот Скопје може и треба да донесе заклучок на Совет (по потреба и во соработка со скопските општини) за задолжителен велосипедски паркинг за сите нови објекти. 

Имајќи предвид дека Програмата онака како што е поставена е целосно фокусирана на фасади и осветлување, треба да се преименува во Програма за енергетски ефикасни фасади и осветлување, а не за енергетска ефикасност на Градот бидејќи ги пропушта клучните области: урбанизам и сообраќај. 

Сите работи кои се наведени погоре не побаруваат посебни проекти и финансии (освен можеби Студијата за велосипедска мрежа за ГУП 2022-2032), туку само НОВИ ВРЕДНОСТИ кои треба да се вградат во регуларната работа на Градот и во тековните проекти, планови итн. 

Поради тоа, сметаме дека треба да се обработат темите урбанистичко и сообраќајно планирање во Програмата за енергетска ефикасност и понатака заклучоците да се користат како препораки во проектите/плановите на тие полиња кои ќе бидат задолжително користени од стручните служби и комисии кога даваат мислења по проекти/планови или спремаат плански и проектни програми поврзани со урбанизам и сообраќај.

Во самиот План за унапредување на велосипедскиот сообраќај 2019-2021 (https://skopje.gov.mk/media/4370/predlog-plan-za-unapreduvanje-na-velosipedski-soobrakaj-2019-2021.pdf) изгласан од Советот на Град Скопје во септември 2019 година стои следното „Од страна на Европските министри за транспорт на состанокот одржан 07.10.2015 година во Луксембург е донесена Декларација за возење на велосипед како начин за транспорт кој е пријателски за климата со која Европските министри и државните секретари за транспорт се обврзаа да го промовираат возењето велосипед како ефикасен начин на транспорт и како начин на транспорт кој е пријателски за климата. Согласно оваа декларација, Министрите и државните секретари за транспорт меѓу другото ќе ги поддржуваат иницијативите од регионалните, градските и локалните власти да го вклучат возењето велосипед во регионалните, градските и локалните проекти како ефикасен начин на транспорт и како активност за рекреација.“

Исто така, во неговите цели стои целта: „4. Намалување на уделот од сообраќајот во емисиите на CO2 за 10 % до 2021 година во однос на 2018 година“.

Што ја признава неговата ефикасност и таа треба да се вгради и во оваа Програма и План за енергетска ефикасност на Град Скопје. 

Дополнително, Европската Комисија подготви нова Директива за енергетски перформанс на згради (https://www.ecf.com/news-and-events/news/epbd-mandatory-bicycle-parking-all-new-and-renovated-buildings-will-make) која не ги третира само перформансите на фасадите и директната потрошувачка на енергија на објектите, туку и тоа дали зградите го поддржуваат енергетски најефикасниот превоз. Односно обврзува: за да се декларираат како енергетски ефикасни објектите да мора да обезбедат паркинг места за велосипеди по одредени нормативи. 

Read more »

Анкетен лист за ДУП СЗ 19 - Влае 2 - Општина Карпош

Денес, 25.03.2022, во 13:21 часот се обративме по е-mail до Градоначалникот на Општина Карпош и одговорните лица од Секторот за урбанизам, бидејќи не можевме да поднесеме анкетен лист по електронски пат преку системот е-урбанизам по регуларната патека. Во мејлот го прикачивме и анкетниот лист. 
После тоа, од други активисти добивме директен линк и го поднесовме анкетниот лист и преку системот е-урбанизам во 14:45. 
-------------------

Почитувани, 

Бидејќи во моментов не е активен системот е-урбанизам за поднесување анкетни листови за јавната анкета за ДУП СЗ 19, односно тој функционира, но не функционира копчето за прикачување анкетен лист, во прилог Ви го испраќаме нашиот анкетен лист. 
Вашите контакти ги најдовме на сајтот на Општина Карпош. 

Се надеваме ќе се водите од принципот на отвореност кон граѓаните и ќе го земете предвид и доставите до надлежната Комисија, се со цел, подобрување на квалитетот на живеење во Влае 2. 

Со почит,
НаТочак

-------------------

Анкетниот лист како .pdf е достапен на линкот, а како текст со слики во продолжение.

-------------------

Почитувани,

Би сакале да предложиме неколку точки каде сметаме дека може и треба да се подобри

предлог-ДУП-от за СЗ 19, Влае 2.

Најпрво, свесни сме дека во урбанистички план, не се задаваат крајните сообраќајни решенија на улиците, но секако дека се тестираат. Односно се проверува и потврдува дали се задоволуваат стандардите за одредена категорија улици според Правилник, а исто така и во рамки на регулационата широчина планерот поставува некакво решение во рамки на дозволеното.

Со дефинирањето на регулационата широчина, планерот не го решава трајно просторот, но ги задава границите и овозможува или спречува одредени квалитетни решенија во иднина. 

Затоа и самите детални урбанистички планови се многу важни за да се воспостави велосипедска мрежа на ниво на Скопје и затоа реагираме на јавни анкети секогаш кога сме во можност.

1. ВЕЛОСИПЕДСКА МРЕЖА

Нашата заложба како организација е сите улици од примарната мрежа во Скопје да добијат велосипедски патеки/ленти, но да добијат и дел од улиците од секундарната мрежа, кога улиците од примарната мрежа се на преголемо растојание.

Според PRESTO водичот од Европска унија 

(https://ec.europa.eu/transport/sites/transport/files/cyclingguidance/

presto_policy_guide_cycling_infrastructure_en.pdf) 

препорачаната широчина на велосипедска мрежа (поточно максимално растојание меѓу паралелни велосипедски рути во урбана средина) изнесува 250 метри.

Според Холандски, Германски и други водичи, таа широчина изнесува максимум 400-500 метри, со тоа што во централни подрачја може да биде и погуста.

За конкретниот случај на населбата Влае 2, односно Градска четврт СЗ 19, долга дури 900 метри и широка 200-400 метри според googlemaps, предлагаме целосно да се обиколи со велосипедски патеки по примарната мрежа, но и да се “пробие“ со барем едно велосипедско поврзување север-југ спрема горните принципи.

По примарната мрежа велосипедска патека е изведена само на север и запад, односно на бул. „Партизански одреди“ и бул. „Ѓорче Петров“ (каде е окупирана со возила). Велосипедска патека на примарната мрежа недостасува на ул. „Војвода Васил Чакаларов“ (подетално во забелешка 2) и по кејот на Вардар. Но недостасува и попречно поврзување низ населбата заради големото растојание (подетално во забелешка 3). Може и со повеќе, но едно е задолжително. Во спротивно, велосипедистите ќе треба да возат цел километар додека не наидат на велосипедска патека и можност за поврзување. Најзгодна позиција за ова поврзување е токму улицата Ангел Динев која ја пробива населбата север-југ на 550 метри од најблиската велосипедска патека на запад (бул. Ѓорче Петров) и кружниот тек, а на 350 метри од кејот на Вардар. Во другиот правец, населбата е потесна и нема потреба од задолжително подолжно пробивање на велосипедска врска, доволно е да се смири сообраќајот на улиците за велосипедите безбедно да го користат коловозот заедно со автомобилите.

Полна црвена линија - постоечки велосипедски патеки на примарна мрежа

Испрекината црвена линија - идни велосипедски патеки на примарна мрежа

Жолта линија - попречна врска на секундарна мрежа, оддалечена

550 метри на запад и 350 метри на исток до примарната мрежа

Практично најблиските шанси за велосипедскo движење тука се оддалечени на дури 900 метри меѓу себе, растојание неприфатливо за една велосипедска мрежа да функционира успешно.

Единствена шанса за попречна велосипедска врска низ Влае е оваа улица, Ангел Динев. (повеќе во забелешка 3)

Би апелирале овој принцип за воспоставување на велосипедска мрежа на соодветно растојание, образложен тука, да се користи и во другите ДУП-ови.

2. ПРОШИРУВАЊЕ НА ТРОТОАР НА ПРИМАРНА МРЕЖА

Улицата „Војвода Васил Чакаларов“ (Циборовски) од страната на Влае 2 има навистина добар профил на тротоар, почнувајќи од најисточната точка кон Вардар се до ГП 02.230, од каде одејќи кон запад тротоарот постепено се стеснува и особено кај парцелите ГП 02.223, 02.221, 02.220, 02.219, 02.218, 02.217, 02.216 и делумно кај 02.215 добива недостоинствени димензии за улица од примарна мрежа, односно станува тротоар на кој не може да се уреди велосипедска патека, ниту да се засади зеленило.

Имајќи предвид дека овие градежни парцели, а слично и парцелите 02.224, 02.225, 02.226, 02.227, 02.228, 02.229 во себе имаат додадено државно земјиште, може да се намалат, за да се зголеми јавниот простор – тротоарот. Слично како што имате направено со повлекување на регулационата линија северно од Порта Влае (ја имате повлечено споредено со таа од ГУП и го имате проширено јавниот простор), така треба да направите и тука. Тука ќе се појават и во иднина, како и сега, десни исклучувања, автобуска постојка итн, и тротоарот наместо потесен од остатокот на улицата, тука треба да биде и поширок, за да може сите тие функции да се обезбедат, а да има доволно широчина за велосипедска патека.

Она што најмногу го чини градот квалитетен се дефинирани јавни простори, квалитетни тротоари, дрвореди, велосипедски патеки. Кога тие би имале пристојни димензии, не би се чувствувале толку нападнати од новата градба.

Исцртувањето на регулационите линии е најзначајното нешто во еден план, зашто тоа дефинира дали во иднина еден простор може да се уреди квалитетно или не.

Во таа смисла е и следната забелешка.

3. ПОПРЕЧНА ВЕЛОСИПЕДСКА ВРСКА

Улицата Ангел Динев е дефинирана како сервисна со регулациски план со широчина 11.25-11.5 метри. Паралелно и залепено на неа кон исток во овој предлог ДУП е планирана паркинг-улица „Ангел Динев“ (профил 9) со широчина 12 метри (5 метри за местата за паркирање, 5.5 метри за коловозот и 1.5 метри за тротоарот). Во пресеците на улиците е погрешно прикажана дека е широка 14.1 метри, колку што е во укинатиот ДУП, а веројатно исто или повеќе е и во важечкиот ДУП.

Сметаме дека оваа регулациона широчина мора да се врати како што била, на 14+ метри, затоа што ќе овозможи подобро сообраќајно решение на улицата во иднина. Било да се решава улицата со паркинг, било да се решава со велосипедски патеки, било да се решава едноставно со пошироки тротоари каде ќе можат да се засадат дрвореди, решението ќе биде подобро ако регулационата широчина не се стеснува поради приватниот интерес. 

Со ова решение добиваме само бетонирана улица и поголеми приватни парцели. Додека од други парцели во населбата се одзема простор за пробивање улици, не би било фер кон овие парцели да се додава улица, на сметка на јавниот интерес.

Ви го приложуваме нашето предлог-решение за Ангел Динев кое го доставивме до Град Скопје и Општина Карпош во периодот кога се гласаше регулацискиот план за Градска четврт СЗ 19 во 2021 година.

Повеќе информации на овие линкови:

А. 23 февруари 2021

Барање за повлекување на регулациски план СЗ 19 - Влае 2

https://natochak.blogspot.com/2021/02/19-2.html

Б. 08 март 2021

Зелена, безбедна, пешачка и вело-пријателска ул. Ангел Динев - предлог решение

https://natochak.blogspot.com/2021/03/blog-post.html

Тоа е само една од многуте варијанти за улицата (може да се разгледаат и други), кои сме свесни дека со моменталниот регулациски план не е можна, но треба да се остави можноста за иднина. Со стеснувањето на регулационата широчина на улицата, сите можности ќе се поништат.

Во најмала рака, сега во предлог ДУП-от може да ја проширите регулационата широчина за додатни 2-2.5 метри или колку и да било според важечките планови и да прикажете достоинствени тротоари од по 2.5-3.5 метри (наместо 1.5 метри) на кои може да се засадат дрвореди. Па понатака останува „отворено поле“ за инвентивни зелени решенија.

Бараме градежните парцели 03.6, 03.7, 03.8, 03.9, 03.10, 03.11, 03.12, 03.13, 03.14, 03.15, 03.16, 03.17, 03.18, 03.19, 03.20, 03.21, 03.22, 03.23, 02.24, 03.25, 03.26 во овој предлог-ДУП да не се прошируваат на сметка на јавниот простор, односно на сметка на КП 7938/1 која е во државна сопственост и која во двата претходни ДУП-ови е планирана во склоп на ул.Ангел Динев и паркинг -улицата.

Улиците таму се со поширок профил од овој сега и во време на климатски промени кога се бара парче земјиште повеќе за климатска отпорност во градовите, сметаме дека е уназадување да се намалува профилот на улицата при постоење на цел појас државно земјиште.

Дополнително, да не се планира трафостаница со ГП 03.296 сред улица зашто го ограничува сообраќајното решение во иднина.

4. ПАРКОВСКО ЗЕЛЕНИЛО

Предлагаме КП 7938/11 да се уреди како парковско зеленило, маалски сквер, парк и детско игралиште, низ кои може да минува велосипедската патека во иднина, како во нашето предлог-решение. Така ќе се добијат додатни 1775 м2 зеленило и улицата Ангел Динев ќе стане прекрасен зелен коридор на уживање на сите и освежување и на децата од училиштете и на сите минувачи кои што возат велосипед.

Предлагаме зеленилото јужно од Порта Влае да не се уредува како монтажни 2-нивовски гаражи. Тоа навистина би го нагрдило јавниот простор и не би влијаело добро на еколошкиот биланс во населбата и би поттикнувало уште поголемо користење автомобили и помало пешачење и користење велосипед.

5. ПРОБЛЕМ СО ОДЗЕМАЊЕ ОД ПЕШАЧКА ПАТЕКА НА ПРИМАРНА МРЕЖА

Предлагаме со посебни услови во планот да се реши проблемот кај бензинската станица со кој се одзема пешачката патека за пристап за возила кон бензинската пумпа и пешаците и велосипедите се принудени да ја користат велосипедската патека во една

навистина небезбедна средина.

6. ПЕШАЧКИ ДВИЖЕЊА

Да се внимава на широчината на тротоарите низ целиот предлог-ДУП, да се најшироки можно, зашто моментално се неупотребливи за пешаци.

Да се пробијат пешачки патеки од сите слепи улици кон примарната мрежа.

7. ЗАДОЛЖИТЕЛЕН ПАРКИНГ ЗА ВЕЛОСИПЕДИ

Предлагаме да се воведе одредба во општите услови од планската документација која ќе побара сите новоизградени објекти да мораат да обезбедат паркинг за велосипеди во сопствена парцела, било во подрум, на приземје или во рамки на дворот. Добро е да има паркинг места за велосипеди и во затворена просторија (за долготрајно складирање) и во отворен простор (за кратко паркирање и брзо користење). Недостатокот на паркинг за велосипеди, го прави користењето велосипеди непрактично, луѓето мора да ги внесуваат во сопствените станови и тераси или да ги паркираат по ходници и огради од зградите што го блокира просторот и влијае на хигиената.

Предноста е што на 1 паркинг место за автомобили може да се паркираат 10-ина велосипеди во едно ниво, а ако има систем со монтажни држачи, дури и повеќе. Со оглед на малата просторна зафатнина, ова ќе претставува незначителен товар за инвеститорите, а ќе биде огромен бенефит за станарите и посетителите.

Би сакале да ве информираме дека Европската Комисија ја ревидираше директивата за енергетски перформанс на згради и според неа, сите нови или реновирани згради во ЕУ мора да обезбедат не само енергетски - ефикасни фасади и прозорци итн, туку да обезбедат услови и за енергетски најефикасниот транспорт – велосипедски, односно да обезбедат велосипедски паркинг. Минималното барање е 2 паркинг места по стан за секоја зграда за домување и 1 паркинг место за велосипеди на секое паркинг место за автомобили за сите нестанбени згради. Исто така препорачуваат и веќе изградените објекти, да прилагодат простор за велосипеди до 2027 година.

Општина Карпош може да биде прва Општина кај нас која се раководи целосно или барем делумно по овие стандарди.

Со почит, 

НаТочак 

неформално здружение за урбан велосипедизам 

За подобро вело - Скопје 

e-mail: natochak@gmail.com 

blog: natochak.blogspot.com 

FB: facebook.com/NaTochak 

TW : twitter.com/NaTochak

Read more »

Прашања за основниот проект за редизајнирање на коридорот на кејот на реката Вардар

По повод добиената покана на 11.03.2022 година за учество на онлајн консултативен состанок на 14.03.2022 година - „Основен проект за редизајнирање на коридорот на кејот на реката Вардар“ од страна на УНДП кои заедно со Град Скопје го имплементираат проектот „Отпорно Скопје“, го испративме следниот е-mail во знак на благодарност за поканата и како придонес кон подобра презентација и поквалитетен процес на спроведување на проектот.

Фотографија од герила акцијата „Црвен тепих за точаци“,
од која 4-тиот дел беше посветен на кејот на реката Вардар 
Повеќе: https://natochak.blogspot.com/2019/04/blog-post.html

Почитувани,

Благодариме многу за поканата.

Ја поздравуваме оваа иницијатива за консултативна средба за овој проект за коритото на Вардар, бидејќи се работи за клучно градско прашање од многу аспекти (животна средина, одржлив транспорт, рекреација, справување со поплави итн.)

Дополнително се радуваме за неа, зашто е целосно во насока на нашите заложби кои ги изразуваме со години наназад кога се работи за Вардар, а последно ги изразивме преку предлогoт бр.7 за буџетот на Град Скопје за 2022 година со овој допис.
Би сакале да потсетиме дека и во Планот за унапредување на велосипедскиот сообраќај на Град Скопје има точка:

2.2.2. Изработка на план за унапредување и проширување на велосипедската мрежа во Скопје за периодот 2020 – 2021 кој ќе опфати (меѓу другото и, н.з.):
- интегрирање на патеката по должината на реката Вардар преку рампи и мостови

Сите експерти кои го посетиле Скопје, без оглед дали за велосипедски сообраќај, за одржлива мобилност или за урбанизам, искоментирале дека треба да сме среќни што имаме велосипедски автопат во срцето на градот!

Бидејќи не сме сигурни дали некој наш претставник ќе може во тој термин да ја проследи презентацијата и/или да постави прашања, ги упатуваме следните прашања на кои се надеваме ќе биде даден одговор во текот на самата презентација и/или писмено. 

Нè интересира: 

• Од каде до каде во Скопје е опфатот на проектирање, односно кои се најзападната и најисточната точка?
• Дали по цела должина на коритото и од двете страни на Вардар е предвидена велосипедска патека и со кој стандард, дали е единствен по целиот тек или се менува (стеснува/проширува)? 
• Дали се планира проширување на постоечката патека, особено во деловите (пр. Општина Карпош, десен брег) каде нема доволна широчина за да биде двонасочна?
• Дали се планирани содржини за заживување на левиот брег на Вардар?
• Дали се планирани пристапни возливи рампи кон мостовите: на булеварските мостови (на кои потребни се по 4 рампи, по 2 на секој брег за секоја страна од мостот, за да не преминуваат луѓето коловоз на мостот) и на пешачко-велосипедските мостови (на кои доволни се по 2 рампи, една на лев, една на десен брег), но и измеѓу мостовите, на места каде треба да се направат конектори кон останатата мрежа.
• Доколку го добиеме проектот на увид, би можеле да сугерираме локации според наши анализи каде се најнеопходни возливи пристапни рампи (не за туркање велосипед). 
• Дали се предвидени нови пешачко-велосипедски мостови (на пример имаше најава за таков од Градски Парк кон река Серава/Аквадукт) итн. 
• Што ќе се случува со кејот на Вардар во деловите каде не е регулиран (на пример во Општина Ѓорче Петров, од фабриката Купрум кон запад), дали ќе има доволна широчина, за да има и пешачка и велосипедска патека, да не биде тесен како во Влае итн. 
• Бидејќи се спомнува рехабилитација на велосипедската патека, дали е размислувано за поврзување со рута 11 од Еуро вело мрежата која минува од Норвешка до Грција и низ Македонија речиси целосно го следи течението на Вардар и има можност да се поврзе со Скопје (точната траса во нашата држава не е дефинирана). Ако да, потребнa e употреба на соодветни стандарди и сигнализација при изведбата на патеката.
  
• Дали покрај експертско, ќе има и граѓанско вклучување во овој процес? Во најмала рака преку анкета за корисничкото искуство од досегашното користење на кејот и неговите содржини, недостатоците итн. и преку јавно изложување на дел од документацијата. 

Сметаме, поради огромната важност на проектот за Скопје и неговите граѓани, дека треба дел од документацијата да се сподели со јавноста.
Се надеваме дека ќе има и дополнителна презентација кога проектот ќе биде во завршна фаза.

Со почит,
НаТочак 

12.03.2022

Read more »